بنی لحیانتیرهای از قبیله هذیل بن مدرکه؛ نام یک غزوه است. ۱ - تبار شناسی بنی لحیانبنی لحیان فرزندان لحیان بن هذیل بن مدرکة بن الیاس بودند. نسب آن‌ها در مدرکه ، جد پانزدهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به هم می‌رسد. بنی طابخه و بنی دابغه از مهم‌ترین زیر شاخه‌های بنی لحیان به شمار می‌روند. ۲ - زیستگاه بنی لحیانبنی لحیان قومی صحرانشین نزدیک مکه بودند و در مناطقی چون رخمه، هزوم، البان از وادی‌ها ی شمال حجاز و به ویژه دره غران در ۸۷ کیلومتری شمال مکه [۱۶]
فرهنگ اعلام جغرافیایی، ص۲۹.
می زیستند. از سکونت آن‌ها میان مکه و مر الظهران در ۲۲ کیلومتری مکه نیز یاد شده است.۳ - بنی لحیان در دوران جاهلیدر منابع از نبرد حشاش/ خشاش در مکانی به همین نام در سرزمین بنی لحیان میان آن‌ها و قبیله بنی خزاعه نام برده شده است. آنان در روزگار جاهلیت، بت سواع را که به شکل زنی بود و در جایی مشهور به «رهاط» یا وادی غران قرار داشت، [۲۹]
حجاز در صدر اسلام، ص۱۶۱.
در آیه ۲۳ نوح/۷۱ از این بت نام برده شده است. افراد قبیله بنی لحیان بر پایه رسم عرب، هنگام رفتن به زیارت کعبه و حج گزاری، نخست نزد بت خود محرم می‌شدند و پس از نیایش، تا ورود به مکه تلبیه می‌گفتند: «لبیک عن هذیل قد ادلجوا بلیل فی ابل و خیل: لبیک از جانب هذیل که با شتر و اسب شب پیمایی کرده‌اند.» [۳۰]
. تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۵۵.
برخی تلبیه آن‌ها را چنین آورده‌اند: «لبیک، اللهم لبیک. لبیک، ابنا الیک. ان سواع طلبن الیک.» در رمضان سال هشتم ق. عمرو بن عاص به دستور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مامور نابودی بت سواع شد. ۴ - بنی لحیان در دوران نبویاز مناسبات بنی لحیان با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و مسلمانان در مکه، گزارشی در دست نیست. پس از هجرت او به یثرب، سفیان بن عبدالله بن نبیح لحیانی، از بزرگان این قبیله، مردم عرنه در حدود ۱۱ کیلومتری جنوب مکه و پیرامون آن را برای حمله به مسلمانان گرد آورد. [۳۷]
. المغازی، ج۲، ص۵۳۲.
به دستور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم طی سریه‌ای که به دست عبدالله بن انیس انصاری سلمی جهنی در سی و پنجمین ماه هجرت انجام گشت، سفیان کشته شد.۴.۱ - نقش بنی لحیان در حادثه رجیعبنی لحیان پس از نبرد احد (۳ق.) هفت تن از مردان قبایل عضل و قاره، از زیر شاخه‌های بنی خزیمه، را با تطمیع روانه مدینه کردند تا با تظاهر به اسلام از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بخواهند گروهی از مسلمانان را برای آموزش قرآن و احکام اسلامی به قبیله آن‌ها بفرستد. از این رو، پیامبردر ماه صفر سال سوم یا چهارم ق. همراه آن‌ها ۶یا ۱۰ تن از قاریان قرآن (۶ تن مهاجر و چهار تن از انصار) را به سرپرستی مرثد بن ابی مرثد غنوی یا عاصم بن ثابت بن ابی اقلح اوسی روانه کرد. در گزارش دیگر واقدی، اعزام این گروه از جانب پیامبر برای آگاهی از اخبار قریش و مسیر نجد به سوی مکه بوده است. مسلمانان اعزامی نزدیک چاه آبی به نام «رجیع» متعلق به تیره لحیان از هذیل در ۷۰ کیلومتری مکه میان رابغ و جده ، از جانب ۱۰۰ تن از بنی لحیان با تیر و کمان و شمشیرهای آخته محاصره و سه تن از آن‌ها به نام مرثد بن ابی مرثد، خالد بن بکیر ، و عاصم بن ثابت در مرحله اول کشته شدند. خبیب بن عدی، عبدالله بن طارق، و زید بن دثنه به اسارت درآمدند. عبدالله در راه کشته شد و آن دو تن نیز به قریش فروخته شدند و آن‌ها به انتقام کشتگان خود در بدر، این دو تن را به دار آویختند. پس از این حادثه، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مدتی بنی لحیان را در قنوت لعن می‌کرد. [۵۹]
تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷۰.
ref>تاریخ طبری، الطبری، أبو جعفر، ج۲، ص۵۳۹. ۴.۲ - تنبیه بنی لحیان و هم پیمانان ایشانپیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شش ماه پس از نبرد بنی قریظه در جمادی الاولی یا ربیع الاول سال ششم ق. برای تنبیه بنی لحیان که افزون بر ماجرای رجیع به یهود بنی قریظه نیز پناه داده، در صدد انتقام از مسلمانان بودند، با ۲۰۰ سواره به سوی آن‌ها حرکت و وانمود کرد که آهنگ شام دارد و در صخیرات الیمام ، مکانی در راه مکه، به سوی «غران» شتافت. اما لحیانیان پیش از رسیدن او آگاه شدند و به کوه‌ها گریختند. این غزوه را از آن رو که در عسفان ، مکانی در ۸۵ کیلومتری شمال مکه، روی داد، به این نام خوانده‌اند. بر پایه گزارشی، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در همین غزوه، برای تنبیه هم پیمانان بنی لحیان و مسببان ماجرای رجیع، عمر بن خطاب را با سریه‌ای به سوی «قاره» و هلال بن حارث مزنی را به سوی بنی مالک بن فهر فرستاد که به کوه‌ها گریختند. از نقش لحیانی‌ها در رویدادهای زمان دو خلیفه نخست و امام علی علیه‌السّلام گزارشی در دست نیست؛ اما از بنی هذیل میان محاصره کنندگان عثمان یاد شده است. ۵ - شخصیت‌های بنی لحیانمالک بن غنم بن سوید لحیانی معروف به متنخل هذلی از شاعران عرب در روزگار جاهلی بود. [۷۳]
. تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۶۵.
دخترش امیمه بنت مالک بن غنم از جده‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بوده است. برخی جده رسول خدا را قلابه بنت حارث بن صعصعه از بنی لحیان دانسته‌اند. ابوطریف نبیشة بن عبدالله بن شیبان راوی حدیث بود. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم او را نبیشة الخیر نامید. سلمة بن محبق از بنی لحیان، از اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بود که در نبرد حنین (۸ق.) شرکت داشت. سنان بن سلمة بن لحیان بن هذیل به سال ۵۰ق. از سوی معاویه، امیر مکران در شرق سیستان بود [۸۱]
. تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۲.
و در دوران خلافت ابن زبیر (حک: ۶۴-۷۲ق.) از سوی مصعب بن زبیر ، بر بصره حکم راند. وی همچنین از فقیهان دوران ولید بن عبدالملک بن مروان (حک: ۸۵-۹۶ق.) بود. [۸۴]
. تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۹۲.
بر پایه گزارشی، بنی لحیان هنگام محاصره مکه از سوی آل سعود به سال ۱۲۱۹ق. در شمار قبایل حامی وهابی‌ها بودند. [۸۵]
. تاریخ مکه، ص۵۸۹.
منابع (۱). الاستیعاب، ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ (۲). اسد الغابه، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ (۳). الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ (۴). الاصنام (تنکیس الاصنام)، هشام بن محمد کلبی (م. ۲۰۴ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، ۱۳۴۸ش؛ (۵). انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ (۶). تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه (م. ۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ (۷). تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛ (۸). تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ (۹). تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر (م. ۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ (۱۰). تاریخ مکه، احمد السباعی (م. ۱۴۰۴ق.)، نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق؛ (۱۱). التنبیه و الاشراف، المسعودی (م. ۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب؛ (۱۲). جمهرة انساب العرب، ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ (۱۳). حجاز در صدر اسلام، صالح احمد العلی، ترجمه، آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش؛ (۱۴). سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ (۱۵). السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ (۱۶). الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ (۱۷). عیون الاثر، ابن سید الناس (م. ۷۳۴ق.)، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق؛ (۱۸). فرهنگ اعلام جغرافیایی و تاریخی در حدیث و سیره نبوی، محمد محمد حسن شراب، ترجمه، شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛ (۱۹). الکامل فی التاریخ، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق؛ (۲۰). اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر؛ (۲۱). المحبر، ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ (۲۲). المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق؛ (۲۳). معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ (۲۴). معجم قبائل العرب، عمر کحاله، بیروت، الرساله، ۱۴۰۵ق؛ (۲۵). معجم ما استعجم، عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛ (۲۶). المعرفة و التاریخ، الفسوی (م. ۲۷۷ق.)، به کوشش الامری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق؛ (۲۷). المغازی، الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛ (۲۸). المفصل، جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۲ق. ۶ - پانویس۷ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت مقاله بنی لحیان |